کرانه های جنوبی رود ارس در گذر زمان با نگاهی بر پراکنش فضایی و زمانی استقرارها

عوامل جغرافیایی و طبیعی، مخصوصاً رودخانه ها و کوه ها، همیشه چه در پیش از تاریخ، و چه در دوران تاریخی و معاصر  که انسان قادر به تغییر و کنترل شرایط و عوارض جغرافیایی است  نقش بسیار مهمی در شکل دهی استقرارها، روابط بین منطقه ای و فرا منطقه ای بازی کرده است. این عوارض در طول تاریخ گاهی تسهیل کنندۀ روابط یا مانع و سدی برای ارتباط بین جوامع بوده اند. رودخانۀ ارس در شمال غرب ایران یکی از این عوامل جغرافیایی است که هنوز نقش آن در شکل­دهی استقرارها و برهم کنش­های منطقه­ای و فرامنطقه ای در طول تاریخ بر ما پوشیده است و هیچ گاه کرانه­های آن به صورت روش­مند مورد مطالعات باستان شناختی قرار نگرفته است. در این راستا، در بهار سال ۱۳۹۲ به مدت دوماه بخشی از حوضۀ جنوبی این رودخانه به صورتی روشمند بررسی پیمایشی شد تا درک دقیق­تری از چشم انداز جغرافیایی و فرهنگی آن به دست بیاید. مقاله پیش رو به توصیف این پروژه و ارائه دستاوردهای مقدماتی آن خواهد پرداخت. در نتیجه این بررسی، ۵۰ محوطۀ باستانشناختی از بازۀ زمانی نوسنگی تا دورۀ قاجار شناسایی و ثبت شد. نتایج این بررسی نشان می­دهد که رود ارس اگرچه در برخی از دوره­های تاریخی یک مرز سیاسی طبیعی بوده است، اما بیشتر از آنکه مانعی طبیعی برای برقراری تعاملات فرهنگی و اقتصادی و سیاسی باشد، تسهیل کننده حرکت های جمعیتی و روابط فرهنگی بین منطقه ای بوده است.